Bəşir Şüküroğlu - Tarixçi, alim, şair

                         Müdriklər demişdir dünya tamaşa

                          Verilən ömürdə özünü yaşa

                          Zirvənə çatarkən canında qorxu

                          Sonunu gözlərkən düşmə təlaşa

     Bu misralar ömrünün müdrik çağını yaşayan Bəşir Şükür oğlunun "Hikmət çələngi” adlı növbəti kitabının ruhunu, fəlsəfəsini, estetik qayəsini bütövlükdə ifadə edir . Bu dörd misrada Bəşir müəllimin dünyaya baxışı, həyatın mənası, gəlimli-gedimli dünyada insanın həyat yolu haqqında baxışları tutarlı şəkildə əks olunmuşdur. Bu misralar öz oxucusuna həyata müdrüklərin gözü ilə baxmağı,heç kimi təkrar etmədən özü kimi olmağı tövsiyə edir. Tövsiyə edir ki, elə yaşa ki, ömrün sonuna çatanda etdiyin səhvlər, işlətdiyi günahlar, boşuna yaşanan ömür səni  təlaşlandırmasın, ömrün son anında, geriyə baxanda təlaş,peşmançılıq əvəzinə yaşanan ömürdən qürur duya biləsən, duyğuların, düşüncələrin sənə rahatlıq gətirsin.            Həyata, insan ömrünə belə müdrik baxış, Bəşir müəllim başlanğıcda ailə mühütündən, el ağsaqqalı, mərhum Şükür kişidən öyrənmişdir. Həyata müstəqil yaşamağa başlayandan sonra isə, həm Bakı Dövlət Universistetində təhsil illərində, həm də əlli ildən artıq bir dövrdə ADPU-da, elmi – peqoji  fəaliyyəti ərzində həyati müşahidələri nəticəsində mənimsədiyi fəlsəfi düşüncələr əsas olmuşdur.
     Həyat hadisələrinə, insan ömrünə, insan - əxlaq mənəviyyat problemlərinə tarixi – fəlsəfi aspektdən baxmaqda onun peşəsi də az rol oynamamışdır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycan ictimayyəti Bəşir Quliyevi tarixçi, tanınmış təhsil işçisi, gözəl pedaqoq, kamil ziyalı kimi tanıyır. Onun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetindəki səmərəli fəaliyyəti yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması işinə xidmət etmişdir.
     Hərtərəfli geniş biliyi sayəsində bu kitaba daxil olan şeirlərdə Peyğəmbər kəlamlarından, müxtəlif dövrlərdə yaşamış filosofların, elm – mədəniyyət xadimlərinin, qədim eposların,o cümlədən ana kitabımız olan "Kitabi –Dədə Qorqud” dastan motivlırindən istifadə olunması imkan yaratmışdır ki, Bəşir müəllimin poeziyası həm poetik duyğu, həm də həyata ictimai –fəlsəfi baxımdan tutumlu, müxtəlif çalarlı olsun. Elə buna görə də onun bəzi nümunlərində müəyyən poetik qüsurları o şeirlərin məhz məna yükünün böyüklüyü sayəsində bir o qədər də hiss olunmur. Bəşir müəllim özü də professional şairlik iddiasında olmadığını təvazökarlıqla dönə - dönə vurğulayır. Ancaq, bu həqiqətdir ki, onun şeirlərində son dərəcə, poetik ifadə baxımından mükəmməl nümunələr də az deyildir:

                Sarmaşıqlar saraldı qızılgülə qovuşsun

                Yarpaqlarsa saraldı, günəşə çox oxşasın

                Biri alaq sayıldı, biri qurumuş xəzəl

       Burada sarmaşıq – qızılgül, saralmış yarpaq – günəş qarşılaşdırılması uğurlu poetik mənalandırmadır. Qızılgülə sarılan sarmaşıq qızılgül, saralan yarpaq isə Günəş ola bilməz. Bu misralada şairin estetik idealı aydındır.Həyatda hər hadisənin, hər əməlin öz yeri, öz dəyəri vardır. Hər şey öz yerində gözəldir. Müəllifin öz oxucusuna tövsiyyəsi belədir – özün olmağa çalış, çünki başqalaşmaq özünü itiirmək deməkdir. Şeirlərinə musiqi bəstələnməsi də onun poeziyasını bədiiliyindən, estetik gözəlliyindən xəbər verir.
     "Hikmət çələngi” kitabına daxil olan şeirləri əvvəlki "Təzadlı dünya” kitabındakı şeirləri ilə müqayisədə ideya – məzmun baxımından yüksələn davamıdır.Yeni kitaba daxil olan şeirləri öz amalına görə bir neçə qrupa ayrılmışdır. Bu qruplardan biri "Hikmət çələngi” adlanır. Kitab da öz adını bu bölmədən götürmüşdür. Bu bölməyə daxil olan şeirlər müəllifin həyatla, təbiətlə bütövlükdə kainatla, tarixlə, dini etiqadlarla bağlı fikirlərinin fəlsəfi səpgidə mənalandırılmasına həsr edilmişdir. Öz fikirlərini ifadə etmək üçün şair söz bahadırlarının, Peyğəmbər kəlamlarının, kainatdakı hikmətləri köməyə çağırmışdır :

                      Topladım süfrəmə hikmət çələngi
                      Nizami, Füzuli, neçə nəhəng
                      Peyğəmbər kəlamı, islam inancı
                      İnsan zəkasında günəşin rəngi

       Bu dördlüyün təkcə son misrası – "İnsan zəkasında günəşin rəngi” – misrası haqqında səhifələrlə yazmaq olar. Bu misrada insan zəkasının gücünə, mənasına, həyatverici qüdrətinə diqqət yönəldən Bəşir müəllim insan zəkasında günəşin olduğunu lakonik şəkildə deyə bilmişdir. Bu silsiləyə daxil olan şeirlərin hər biri özünün daxili fəlsəfi mənası, estetik qayəsi baxımından maraqlıdır, oxunaqlıdır, düşündürücüdür, ibrətamizdir.

                    Nəsimini soydular, məğlub oldu cəhalət
                    Babəksə doğranıldı, parçalandı xilafət
                    Cavadxan güllələndi, oyandı milli nifrət
                    Ölənlər qalib gəlir, zəfər çalır ədalət!

     Bəşir Şüküroğlu bəzən ikicə misra ilə atalar sözü qüdrətində fikir söyləyə bilir:

                    Varlı əlində çomaq, ona əsa dedilər
                    Yoxsul əlində əsa, onu çomaq bilrilər

        yaxud: Küçüklənib kiçilən şirin edər dilini
                   Güclənəndə dişləyər sahibinin əlini

     Bir cəhəti qeyd etmək istəyirəm ki,” Hikmət çələngi” kitabı öz oxucularından diqqət, hər misra üzərində düşünməyi tələb edir.

   Məsələn, "Mömünə türbəsi” gözü göy kaşı

                   Göy gölün qubanı Kəpəzin başı

misralarındakı mənanı başa düşmək üçün Mömünə Xatun türbəsinin memarlıq xüsusiyyətləri ilə tanış olmaq, eləcə də Göy gölün yaranma tarixini bilmək lazımdır. Məlumdur ki, Göy göl zəlzələ nəticəsində Kəpəz dağının zirvəsinin parçalanıb yerə çırpılması nəticəsində yaranmışdır.
     "Göz yaşı” silsiləsindən olan şeirlər daha çox duyğuların kövrəldiyi, təbiət mənzərələrinin oyatdığı həzin hisslər, uşaqlığın, kənd xatirələrinin,kənd məişətinin nostalgiyasından yaranan şirin xatirələr bizi keçən günlərə aparır, analarin dəmlədiyi aşın, sacda bişən lavaşın ətrini duyursan,dadını damağında hiss edirsən.
     Kitaba daxil olan hər bir şeirin öz aurası,öz ovqatı, öz rəngi, öz musiqisi vardir. "Qəm yaddaşı” şeirini oxuyarkən həm kövrəlirsən, həm də düşünürsən, sanki içinə qəmli bir bulud çökür. Bu şeri oxuyarkən hər gəlişin bir getməyi, hər gülüşün bir ağlamağı, hər bir düz yolun bir döngəsi olduğu barədə kölgəli, qəmli, həm də ibratamiz duyğular keçir insanın içindən.

                    Hər gülüşdə bir göz yaşı   
                    Göz yaşları dərd sirdaşı                  
                    Hər görüşdə bir ayrılıq
                    Ayrılıqsa qəm yaddaşı

misralarının kədərli ab – havası insanı həyatın mənası, ömür yolunun enişli – yoxuşlu olması barədə düşündürür. Çünki -

                     Yüksəlməyin enməyi var
                     Düz getməyin dönməyi var
                     Çıraqların sönməyi var 
                     Sönməyisə qəm yaddaşı

      Bu misralarda hər bir yüksəlməyin bir enməyi olduğunu, hər düz yolun sonunda bir döngə, bir tıxac olduğunu, hər bir yanan çırağın sonda sönməyə məhkum olduğunu unutmamağa bir çağırış, bir xəbardarlıq vardır. Belə hallarda şairin poeziyasının fəlsəfi mündərəcəsi, həyat dəyəri daha çoz gözə çarpır, diqqəti cəlb edir.
     Hər bir şairin oxucusunu yeni ovqata kökləməsi , bir əhval – ruhiyyədən başqa başqa bir əhvai – ruhiyyəyə səsləməsi bütövlükdə kitabın yorucu olmamasına mütaliyə zamanı oxucusunun nəfəsinin təngiməməsinə xidmət edir. Bu baxımdan ”Duysana” şeri çoz səciyyəvidir. Bu şeir bütövlükdə məhəbbət ovqatına köklənib. Lirik qəhramnın kövrək duyğuları, onun könül çırpıntıları həsaslıqla seçilən sözlərin yaratdığı lirik ovqatda oxucaya təqdim edilmişdir. Lirik duyğuların aşıb – daşdığı bu şeirə musiqi də bəstələnmişdir. Sevgilisindən çəkdiyi həsrəti onun duyması üçün "duman olub yanağından öpmək, bulud olub göz yaşını tökmək, xəzri olub düymələrin sökmək, çiçək olub yoluna səpilmək, çələng  olub boynuna dolanmaq, bənövşə tək qoynuna sığınmaq həsrətilə yaşamaqdadır:

                       Dalğa olub sinəm üstə alaram,
                       Külək olub saçlarını dararam,
                       Eşqin üçün ürəyimi yararam,
                       Bu həsrəti bir duysana, sevgilim.

      Bu sətirlər həsrət duyğusunu qəlbin bütün yanqısı ilə ifadə edən bir şeirdir.
Bu xüsusiyyət Bəşir müəllimin digər lirik şeirlərinə də aiddir.
 " Təzadlar dünyası” silsiləsindən olan şeirlərdə yenə həyat, cəmiyyət, dünya ilə bağlı olanların insan ovqatında oyatdığı duyğylar, düşüncələr qələmə alınmışdır.Dünyanın vəhdəti və bu vəhdətdəki daxili və zahiri ziddiyyətlər, qarşıdurmalar, sevinclə kədərin bir – birini izləməsi şairi düşündürən əsas mövzu olmuşdur:

                   Xeyir – şərin çaları, dünyamızda təzadlar,
                   Sevinc – kədər birliyi, içimdəki əzablar,
                   Vəhdətə bax, İlahi! Mübarizə, ziddiyyət,
                   Bunlar əbədi qanun, kainatı tarazlar.

     Yaradıcılığında daha çox qlobal fəlsəfi düşüncələrə meyilli olan Bəşir müəllim "gecə - gündüz sevgisi, ölüm – həyat dostluğu, yer dəyişmə qanunu, bəşərin sonsuzluğu” harmoniyasında insan düşüncəsinin sərhədlərini araşdırmaqdadır. Və bu harmoniyada bir yanda " günəşdə zülmət görən gözlü korlar dünyası”, o biri yanda isə "heçdən varlıq yaradan dahilərin dühası” ön plana çəkilir, nadanlıqla mərifət, nadanlıqla elm – mədəniyyət qarşılaşdırılr və şübhəsiz ki,kamilliyə, tərəqqiyə, ədalətə üstünlük verir. Belə şeirlərdə Bəşir Şüküroğlunun  poeziyası bəşəri mahiyyət alır, daha çox insailəşir, qloballaşır, humanistləşir. Bu baxımdan onun "Dünya və insan” şeri oxucunu düşünməyə, həyacanlanmağa vadar edir. Dünya və həyat nədir, insan kimdir sualları qarşısında şairlə birlikdə oxucu da düşüncələrə dalır:

                      İnsan!  Dünyanın bir anı
                      Ancaq yaşadır özündə dünyanı
                      ... Dünya, deyə - gülə insan ömrünü yeyir
                      Qaytarır özünü – özünə

      Şairin bu qənaəti yəqin ki, klassik fəlsəfənin heç şey yox olmur, yalnız şəklini dəyişir – prisipindən qidalanmışdır. Nəzərə alaq ki, bu şeir qırx il bundan əvvəl yazılmışdır. Deməli Bəşir müəllim hələ gənclik illərində həyatın mənası,dünya – insan münasibətlərinin çərçivəsi barədə düşünmüş, axtarışlar aparmışdır.
      Bəşir Şüküroğlunun "Azadlıq yollarında” bölməsinə daxil olan şeirləri xüsusən keçən əsrin səksəninci illərin sonu, doğsanıncı illərin əvvəllərində milli oyanışa, Qanlı Yanvar faciəsinə, rəhbərlərin səriştəsizlinə, milli satqınların ifşasına, həsr etdiyi: - "Unutmaram o gecəni”,”Döyüş marşı”, "Meymunuun xarratlığı”, "Eşşəyin vəzirliyi”, "Yenə bir ulduz axtdı” kimi şeirləri onun bir vətəndaş olaraq siyasi mühütə,millətin dərdlərinə düzgün münasibətinin göstəricəsidir.
      Kitaba daxil olan təmsillər alleqorik səpgidə yazılmış və onlar da ibrətamiz fikirlər aşılayan şeir nümunələridir.
      Bəşir müəllimin ata, ana, övlad məhəbbətinə, eləcə də dost – tanış ünsiyyətinə həsr olunmuş şeirləri maraqla oxunur.
      Son olaraq bunu söyləmək istəyirk ki, Bəşir Şüküroğlunun poetik düşüncələrə şübhəsiz ki, onun şeir, poeziya haqqındakı fikirlərilə birbaşa bağlıdır. Onun fikrincə şeir "arzudan doğan insan sevinci, insan nisgili, qəlb ağrısı, aşiqlərin odlu baxışı, xalı naxışı, ana laylası, Xocalı yarası, Qarabağ həsrətli şikəstə səsi, ürəyimizdə Araz yarası, Xəzərin tufan qəzəbi”dir. Buna görə onun şeirlərində fəlsəfi düşüncələrlə yanaşı, Vətən məhəbbəti, insan sevgisi, gözəlliklərin tərənnümü, çirkinliklərin rədd edilməsi kimi düşüncələr aparıcı rol oynayır.
      Bütün bu söylənənlər Bəşir Süküroğlunun "Hikmət çələngi” kitabı haqqında qısa qeydlərdən ibarətdir. Bizim söyləyə bilmədiklərimizi, yəqin ki, oxucular özləri görəcək, duyacaq, düşünəcək və kitab haqqında Bəşir müəllimlə həmsöhbət olacaqdır.
       Uşaqlıq gənclik və ixtiyarlıq çağlarımızın etibarlı dostu Bəşir müəllimə  yeni -yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

 
                                                             Allahşükür Qurbanov

                               Filologiya üzrə fəlsəfə elmləri doktoru.